|
مفهوم و کیفیت صلوات
در آیه 56 سوره احزاب
آمده است که «خدا و فرشتگان بر پیامبرش درود و صلوات می فرستند.»
اکنون این پرسش مطرح می شود که مفهوم صلوات خدا و فرشتگان چیست و
کیفیت صلوات بر پیامبر(صلوات الله علیه) چگونه است.
براساس روایاتی که شیعه و سنی به طور گسترده، به نقل آن پرداخته
اند، کیفیت صلوات بر آن حضرت به دست می آید.
ابوحمزه ثمالی از کعب بن عجره حدیث می کند، آنگاه که آیه صلوات بر
پیامبر نازل شد، گفتیم: یا رسول ا... ما می دانیم که چگونه بر شما
سلام دهیم اما کیفیت صلوات بر شما چگونه است. حضرت فرمودند که
بگویید: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم
انک حمید مجید اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی آل
ابراهیم انک حمید مجید.»
منبع :
تفسیر منهج الصادقین، ج 7، ص 335/
سنن ابن ماجه ج1، ص 293
برجستگی «آل پیامبر» در این حدیث و حضور قطعی ایشان در کنار
پیامبر(صلوات الله علیه) به هنگام درود بر آن حضرت نشان از رفعت مقام آنان و حضور
دائمی عترت در کنار سنت پیامبر(صلوات الله
علیه) دارد.
در اهمیت این حضور باید گفت، پیامبر صلواتی را که شامل آل و خاندان
آن حضرت نباشد نکوهش کرده و از آن به صلوات «ابتر و ناقص» یاد کرده
است. به عنوان مثال، ابن حجر هیثمی که از بزرگان اهل سنت است،
روایت کرده که پیغمبر فرمود: «بر من درود ناتمام نفرستید.» گفتند:
درود ناتمام چیست؟
فرمود: «اینکه بگویید اللهم صل علی محمد ناقص است
پس بگویید اللهم صل علی محمد و آل محمد
منبع :
تفسیر، 7 نمونه، ج 17،
ص 319
در
تفسیر «الدر المنثور، سیوطی هجده حدیث از پیامبر نقل شده که بر
اساس آن «آل محمد» را به هنگام صلوات باید ذکر کرد.
منبع :
تفسیرالمیزان، ج 16،
ص 517
در
روایتی دیگر، قبولی نماز مشروط به صلوات بر پیامبر و خاندان او
معرفی شده و آمده است: «هر کس نماز بگزارد و در آن بر من و اهل
بیتم صلوات نفرستد، نمازش قبول نیست.
منبع :
الصواعق المحرقه، ص
147-146
اهمیت صلوات
صلوات شعار رسمی مسلمانان است که هر صبح و شام بارها در بهترین
عبادت خویش (نماز) آن را تکرار می کنند. صلوات پیوسته خداوند و
فرشتگان بر پیامبر و امر تأکیدی به مؤمنان بر تداوم صلوات بر ایشان
را تسلیم بودن در برابر فرمانهای پیامبر(صلوات
الله علیه) جلوه دیگری از این
اهمیت است. «یاایها الذین ءامنوا صلوا علیه و سلموا تسیماً»
در روایتی از امام صادق(علیه السلام) آمده است که ابوبصیر سؤال کرد: منظور از
صلات بر پیامبر(صلوات الله علیه) را فهمیده ایم، اما معنی تسلیم بر او چیست؟ امام
فرمود: «منظور تسلیم بودن در برابر او در هر کار است.»
منبع:تفسیر
مجمع البیان، طبرسی، ج 7، ص 579
از
صلوات، در روایات به عنوان «برترین اعمال» یاد شده، چنانکه خوارزمی
در «مناقب» خود از ابوعلقمه نقل کرده که روزی پیغمبر(صلوات
الله علیه) نماز صبح
را با ما گزارد و بعد از آن به ما رو کرد و فرمود:
«ای یاران، من دیشب عموی خود حمزة بن عبدالمطلب و برادرم جعفربن
ابیطالب را در خواب دیدم. از ایشان پرسیدم: فدایتان شوم، کدام
اعمال را برتر یافتید؟ گفتند: بهترین اعمال را در سه چیز یافتیم:
صلوات بر شما، آب دادن تشنگان و دوستی علی بن ابیطالب(علیه
السلام)
منبع :
منهج الصادقین، همان،
ص 361
در
روایتی دیگر که اهمیت صلوات را نشان می دهد، از امام صادق(علیه
السلام) به
نقل از پیامبر(صلوات الله علیه) می فرمایند: «هر که نزد او نام من آورده شود و او
صلوات بر من نفرستد، حق تعالی او را از بهشت دور گرداند.»
منبع :
اصول کافی، کلینی، ج
2، ص 395
البته چنین عقوبت سنگینی از آن کسی است که عمداً و از روی دشمنی با
آن بزرگواران از ذکر صلوات روی برتابد. وجوب صلوات در نماز و مشروط
بودن قبولی آن بر درود بر پیامبر(صلوات الله
علیه) و خاندان پاک وی، جلوه دیگری
از اهمیت صلوات را بیانگر است.
اجماع علمای شیعه به وجوب صلوات در تشهد اول و دوم نماز است. علاوه
بر روایاتی که از امامان شیعه در این زمینه آمده است، در کتابهای
اهل سنت نیز روایاتی که بر وجوب صلوات دلالت می کند، کم نیست.
در روایتی، قبولی نماز مشروط بر صلوات بر پیامبر(ص) و اهل بیت(علیهم
السلام)
یاد شده است: «من صلی صلوة و لم یصل فیها علی و علی اهل بیتی لم
تقبل منه»
منبع :
بررسی آیات و روایات صلوات، مرتضی
محسنی کبیر ص 123
ز
این رو، از فقهای اهل سنت «شافعی، آن را در تشهد دوم واجب می داند
و از احمدبن حنبل و جمعی دیگر از فقها بر وجوب آن عقیده دارند؛ اگر
چه «مالک» و «ابوحنیفه» و عده ای نیز آن را مستحب می دانند.
منبع
:
منهج الصادقین، همان، ص 357
عده ای از مفسران بر اساس برخی روایات معنا و حقیقت صلوات را با
پیمان روز الست (الست بربکم، قالوا بلی...) و عالم ذر مرتبط دانسته
و صلوات را تجدید عهد و میثاق با عهد اولیه آدم در آغاز خلقت
دانسته اند. از امام موسی بن جعفر(ع) روایت شده که: کسی که صلوات
بر پیغمبر اکرم(صلوات الله علیه) می
فرستد، معنایش آن است که وفای به عهد و میثاقی که در عالم ذر
پروردگار فرمود «الست بربکم و محمد نبیکم و علی امامکم» بر زبان
آورده و قبولی آن را اعلام می کند و تجدید عمل و میثاق به عمل می
آورد.
منبع:تفسیر
جامع، ج 5، ص 37
آثار و فضایل صلوات
صلوات از سوی گوینده آن شعاری ظاهری و بدون
پشتوانه نیست تا از فضایل بی شمار آن در
روایات تعجب کنیم و انگشت حیرت بر دهان افکنیم
و ذکری چنین کوتاه چگونه فضایلی چنین متبرک
دارد: بر اهل ذکر و ایمان پوشیده نیست که
تمامی اذکار از جمله صلوات بر پیامبر(صلوات
الله علیه) و
خاندان پاکش یک لفظ و یک معنا دارد.
تکرار لفظ بدون توجه به معنا سود چندانی ندارد
و عمده فضایل در حقیقت ذکر و عبادت نهفته است.
چنانکه خداوند می فرماید: «ای مردمان شما همگی
فقیر درگاه الهی هستید.»(سوره
مبارکه فاطر/آیه 15)
صلوات گوینده حقیقتی با واسطه قرار دادن
پیامبر و خاندانش و با درود فرستادن بر آنان
طلب رحمت و آمرزش می نماید تا با دعایی این
چنین از ذات غنی بی نیازی طلب نماید. چنانکه
گفتیم، صلوات از جانب غیر خدا طلب رحمت است.
در آیه صلوات نیز خداوند بلافاصله بعد از امر
به صلوات بر پیامبر دستور اکید به تسلیم شدن در برابر فرمان ایشان
که فرمان او فرمان خداست، می دهد. به نظر می رسد چنین دستوری بعد
از امر به صلوات برای آن است که بفهماند حقیقت درود بر ایشان،
تسلیم بودن در برابر امری نبوی است و چنین تسلیمی حیات جاودانه و
حقیقی به آدمی می بخشد و او را رستگار می کند و ای اهل ایمان،
آنگاه که خدا و رسول به آنچه شما را حیات می بخشد فرا می خوانند،
اجابت کنید.»سوره مبارکه انفال/ آیه 24
با بررسی روایات فضاییل صلوات، چنین به
دست می آید که بخشی از این آثار مربوط به
زندگی دنیوی و بخشی به زندگانی اخروی مربوط
است که به برخی از آنها اشاره می کنیم، اگر چه
ممکن است برخی از این آثار مشترک بین دنیا و
آخرت باشد.
الف)بعضی
از آثار دنیوی
نقش
صلوات در استجابت دعا
در ادعیه و روایات معصومین(علیهم
السلام) میان صلوات و
مستجاب شدن دعا ارتباط عمیقی دیده می شود.
در دعاهای صحیفه سجادیه، مناجات شعبانیه،
مکارم الاخلاق و... صلوات به گونه ای در ابتدا یا آخر دعا آمده
است، زیرا صلوات دعای مقبوله است.
منبع
: بررسی آیات و روایات صلوات، ص 9
و روایت دیگری
نقل شده که: «هر کسی حاجتی از خداوند دارد، ابتدا صلوات بر پیامبر
و آل او گوید سپس حاجت بخواهد و سپس صلوات گوید، زیرا خداوند کریم
تر از آن است که دو طرف دعا را مستجاب کند و وسط آن را مستجاب نشده
رها نماید، زیرا صلوات بر پیامبر و آل او محجوب و در پرده باقی نمی
ماند و حتماً مستجاب می شود.»
منبع :
اصول کافی، همان، ص 252
از آن جا که خداوند از
مؤمنان خواسته است که به سوی او با وسیله و واسطه ای تقرب جویند
(یا ایها الذین امنوا اتقواا... و ابتغوا الیه الوسیله
...سوره مبارکه مائده/ آیه 35)
صلوات به معنای واسطه قرا دادن واسطه های فیض الهی برای تقرب به
خدا و درک رحمت الهی است چنانکه در تفسیر این آیه به روایاتی برمی
خوریم که معصوم(علیهم السلام) می فرماید:
«منظور از وسیله در این آیه، ما اهل بیت هستیم.»
منبع
:
تفسیرالمیزان، ج 5، ص 517
از رسول خدا نیز روایت
شده که: «صلوات شما بر من باعث روا شدن حاجات شما می شود و خداوند
را از شما راضی می گرداند و اعمال شما را پاکیزه می کند.»
منبع
:
تفسیرالمیزان، ج 5، ص 326
همراهی با ملائکه و
برخورداری از استغفار آنان:
از آنجا که ملائکه پیوسته بر پیامبر(صلوات
الله علیه) صلوات می گویند، صلوات مؤمنان به معنای
همراهی با فرشتگان نیز هست ملائکه نیز برای کسی که صلوات می فرستد
استغفار می کند و برای او صلوات می فرستند.
از رسول خدا(صلوات الله
علیه) روایت شده که حق تعالی می فرماید: «هر بنده ای که
برای تو صلوات فرستد، هفتاد هزار فرشته بر او صلوات می فرستند و هر
که هفتاد هزار فرشته بر او صلوات فرستد، اهل بهشت خواهد بود.»
منبع
:
جامع الاخبار، فصل 28، ص 68
صلوات، از بین برنده «نفاق» و «غم» و «بخل»
ز پیامبر(صلوات
الله علیه) نقل شده: «صلوات و درود بر من و خاندان من
نفاق را از بین می برد.»
منبع :
محجة البیضاء،
ج 2، ص 313
و در روایتی دیگر به
امام علی(علیه السلام) توصیه می کند که
هرگاه امری تو را اندوهگین ساخت، بر پیامبر و آل او صلوات فرست...»
منبع:
کنز العمال، ج 1، ص 181
و بر اساس
روایتی دیگر از امام حسن مجتبی(علیه السلام)
از پیامبر(صلوات الله علیه): «بخیل
کسی است که چون نام من در نزد او برده شود، بر من صلوات نفرستد.»
منبع:
کنز العمال، ج 1، ص 289
حصول عافیت، توانگری و
غنا، به یاد آمدن فراموش شدها به وسیله صلوات و پاکیزه و طیب شدن
مجالس با ذکر صلوات، از جمله آثار دیگر صلوات است که در روایات به
آنها اشاره شده است.
ب)بعضی
از آثار اخروی صلوات
اگر چه برخی از آثار یاد شده در آخرت نیز محقق
است، اما بخشی از آثار مختص زندگی اخروی است
که به آنها اشاره می کنیم:
1) قرب به رسول ا...
(صلوات
الله علیه) و بهره گیری از شفاعت آن حضرت:
پیامبر(صلوات الله علیه) می فرماید:
«هرکس بر من صلوات بفرستد، شفاعت من به او می رسد.»
منبع:
شرح و فضایل صلوات، ص 86
«نزدیکترین مردم در روز قیامت بر من در
هر جا که باشد کسی است که بر من بیشتر در دنیا صلوات بفرستد.»
منبع:
شرح و فضایل صلوات، ص 85
2) کفاره گناهان، خلاصی از آتش و رفع عذاب
قبر
امام رضا(علیه
السلام) می فرماید: «کسی که نتواند با کارهای نیک گناهانش
را بپوشاند، باید فراوان بر محمد و آل محمد درود فرستد که صلوات
گناهان را نابود می کند.»
منبع :
آثار الصادقین
ج 11،ص 214
و نیز
حضرت رسول فرمودند: «صلوات بر من نور است بر صراط و هر کس
بر صراط نور باشد، از اهل نار نخواهد بود.
همچنین
فرمودند: «بسیار بر من صلوات فرستید که صلوات بر من نور است
در قبر و نور است در بهشت.»
3)
بهره مندی از حسنات مضاعف و سنگینی بر ترازوی اعمال نیک
از
انس بن مالک روایت شده که گفت: بر پیامبر خدا(صلوات
الله علیه) داخل شدم و ندیدم هیچ روزی که مسرورتر و
شاداب تر از آن روز باشد،
از دلیل آن پرسیدم فرمود: «چرا شاداب نباشم،
حال آن که جبرئیل هم اکنون بیرون رفت از نزد
من و گفت که خداوند فرمود: هر کسی یک بار بر
تو صلوات فرستد، ده صلوات بر او می فرستم، ده
سیئه(گناه) را از او محو می کنم و ده حسنه برای او
می نویسم.»
همچنین از امام صادق(علیه
السلام) روایت شده «سنگین ترین چیزی که در روز قیامت در
ترازوی اعمال می گذارند، صلوات بر حضرت رسول و اهل بیت ایشان است.»
با این حال، آنچه ذکر آن رفت تنها بخشی از
آثار و فضایل درود بر پیامبر و خاندان پاک
ایشان است که صد البته روایات بیش از آن است
که این نوشتار گنجایش ذکر آن را داشته باشد.
امید آن که ذکر این فضایل مقدمه عمل به آن و
بهره مندی از آثار گسترده آن باشد.
|